بررسی سیاست کیفری قانون‌گذار ایران در برابر اشخاص حقوقی

موضوع :

سیاست کیفری قانون‌گذار ایران در برابر اشخاص حقوقی

با تأکید بر قانون مجازات اسلامی سال 1392

با فرمت قابل ویرایش word

تعداد صفحات: 105  صفحه

تکه های از متن به عنوان نمونه :

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                           صفحه

چکیده……………………………………………………………………………………………… 1

مقدمه………………………………………………………………………………………………. 2

1- سئوالات تحقیق……………………………………………………………………………… 4

– سئوال اصلی تحقیق………………………………………………………………………… 4

– سئوالات فرعی تحقیق……………………………………………………………………… 4

2- فرضیات تحقیق……………………………………………………………………………… 4

3- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق…………………………………………………………….. 4

4- مرور پیشینه و سوابق مربوطه………………………………………………………………… 5

5- اهداف تحقیق……………………………………………………………………………….. 5

6- سازماندهی تحقیق…………………………………………………………………………… 6

فصل اول: کلیات و بیان مفاهیم…………………………………………………………………….. 7

1-1- تعریف مسئولیت……………………………………………………………………………. 8

1-1-1- مفهوم لغوی مسئولیت…………………………………………………………………. 8

1-1-2- مفهوم حقوقی مسئولیت……………………………………………………………….. 9

1-2- انواع مسئولیت……………………………………………………………………………… 10

1-2-1- مسئولیت اخلاقی…………………………………………………………………….. 11

1-2-2- مسئولیت مدنی……………………………………………………………………….. 12

1-2-3- مسئولیت کیفری……………………………………………………………………… 14

1-3- تعریف شخص حقوقی…………………………………………………………………….. 15

1-4- سابقه شخص حقوقی………………………………………………………………………. 24

1-4-1- سابقۀ شخصیت حقوقی در ایران……………………………………………………… 24

1-4-2- طبقه‌بندی و اقسام اشخاص حقوقی………………………………………………….. 26

1-4-2-1- اشخاص حقوقی حقوق عمومی………………………………………………… 26

1-4-2-2- اشخاص حقوقی حقوق خصوصی……………………………………………… 27

1-4-3- ماهیت اشخاص حقوقی……………………………………………………………… 28

1-4-4- شرایط و عوامل ایجاد شخصیت حقوقی……………………………………………… 30

1-5- مسئولیت و پذیرش اصل شخصی بودن خسارت و جرم…………………………………… 30

1-6- دلایل عدم پذیرش مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی………………………………………. 31

1-6-1- عدم اراده اشخاص حقوقی…………………………………………………………… 32

1-6-2- نقض اصل شخصی بودن مجازات‌ها…………………………………………………. 36

1-6-3- عدم امکان نیل به اهداف مجازاتها……………………………………………………. 39

1-6-4- عدم امکان ارتکاب جرم به طور مطلق توسط شخص حقوقی………………………… 42

1-6-5- عدم امکان اعمال بسیاری از مجازاتها بر اشخاص حقوقی…………………………….. 44

1-6-6- عدم امکان ارتکاب برخی از جرائم توسط اشخاص حقوقی………………………….. 44

1-6-7- عدم امکان احضار، جلب و یا بازداشت اشخاص حقوقی…………………………….. 45

1-6-8- ناروایی مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی به لحاظ مجازات مضاعف مدیران یا کارکنان خاطی 46

1-7- دلایل پذیرش مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی…………………………………………… 46

1-7-1- ضرورت پذیرش واقعیات جرم شناختی و تامین مصالح جامعه………………………. 46

1-7-2- مشکل شناسایی اشخاص حقیقی……………………………………………………… 48

1-7-3- تضمین سلامت رفتار اشخاص حقوقی……………………………………………….. 48

1-7-4- کاستن از مجازات‌های سالب آزادی یا صدمه بدنی…………………………………… 49

1-7-5- جبران خسارات زیاندیگان به نحو مناسب تر…………………………………………. 49

فصل دوم: مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی در حقوق موضوعه ایران………………………… 51

2-1- مهم‌ترین قوانین قبل و بعد از انقلاب در خصوص مسئولیت کیفری شخص حقوقی……….. 52

2-2- مسئولیت کیفری فردی…………………………………………………………………….. 57

2-3- مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی در قوانین مختلف……………………………………….. 61

2-3-1- بررسی مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی در قانون مجازات اسلامی جدید…………… 66

2-3-2- نحوه تعیین مجازات برای اشخاص حقوقی در  قانون جدید………………………….. 73

2-3-3- جزای نقدی اشخاص حقوقی………………………………………………………… 78

2-3-4- انحلال و مصادره اموال شخص حقوقی………………………………………………. 79

2-4- مسئولیت شخص حقوقی در پرداخت دیه…………………………………………………. 82

نتیجه‌گیری……………………………………………………………………………………….. 86

فهرست منابع و مآخذ……………………………………………………………………………. 89

منابع فارسی…………………………………………………………………………………… 89

الف) کتب………………………………………………………………………………….. 89

ب) مقالات، جزوات و پایان‌نامه……………………………………………………………. 91

ج) قوانین…………………………………………………………………………………… 92

منابع انگلیسی…………………………………………………………………………………. 92

Abstract………………………………………………………………………………………. 93

مقدمه

در آغاز یعنی در محدوده سال‌های 1870 تا 1930 با توجه به این ایده که ارتکاب جرم قصد مجرمانه را لازم دارد و شخص حقوقی فاقد چنین قابلیتی است، ارتکاب ترک فعل و نقض تعهداتی که به عهده این اشخاص به موجب قوانین گذاشته شده است، باعث ایجاد مسئولیت کیفری برای آنها می­گردید، که البته تنها ضمانت اجرای آن پرداخت مبلغی به عنوان جزای نقدی بود و این مسئولیت بدلیل وجود این طرز تلقی بود که اشخاص حقوقی به منظور انجام وظایف و تعهدات خاصی تشکیل شده­اند، در صورتی که در انجام آن تعهدات قصور ورزیده یا عاجز باشند خود مسئول هستند نه اشخاص تشکیل دهنده آن، تا مدت­هامسئولیت کیفری این اشخاص مبتنی بر تئوری مسئولیت جانشینی بود. بدین معنی که تنها جرائم فوق را قابل انتساب به اشخاص حقوقی می­دانسته­اند. مشکل واقعی در سر راه سیر تحول مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی یکی ماهیت جرائم سنتی حقوق جزا به طور کلی و دیگر مسئله قصد مجرمانه به طور خاص بود. بیشترین مقاومتها در راه پذیرش مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی در این دو جبهه به چشم می­خورد. قانونگذاران معتقد بودند که این اشخاص نمی­توانند مرتکب جرائم علیه اشخاص و نیز ادای شهادت و سوگند دروغ و یا خیانت به کشور شوند. چرا که این جرائم خصوصیت خود را از فکر فاسد مرتکب خود می­گیرند و به واقع اینها نقض تعهدات اجتماعی هستند که به اشخاص حقیقی واگذار شده است و یک شخص حقوقی هیچ یک از این تعهدات را ندارد، بنابراین نمی­تواند مجرم شناخته شود. از طرف دیگر این دیدگاه وجود داشت که ارتکاب جرم مستلزم یک عمل ارادی از روی فهم و شعور است و اجرای آنچه در ذهن و فکر می­باشد و این از حد توانایی و قابلیت یک شخص حقوقی بیرون می­باشد. تا اینکه در اواخر دهه 1940، طلیعه­های واقعی حقوق مدرن مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی خارج از محدوده جرائم مادی صرف و مسئولیت جانشینی تبلور یافت و این امر با ظهور دکترین اصیل واقعی ممکن شد، با این هدف که شخص حقوقی را باید بتوان مستقیما مسئول ارتکاب جرائم کیفری، حتی جرائمی که قصد مجرمانه را نیاز دارند، دانست. این شکل جدید مسئولیت بر پایه این ایده استوار بود که شخص حقوقی را می­توان با اعمال مدیران و ماموران ارشد آن یکی دانست، بنابراین شخص حقوقی شخصا در مقابل اعمال آنها مسئول است چرا که فرض می‌شود این اعمال، اعمال خود اوست. ولی به هر حال در جرائم مادی صرف اشخاص حقوقی بر اساس تئوری قبلی (مسئولیت جانشینی) مسئول شناخته می­شدند. در ادامه این تحولات حقوقدانان به تعریف و توصیف مفهوم جرم اشخاص حقوقی پرداختند. البته تعریف جرم در رابطه با اشخاص حقوقی، تفاوتی با آنچه در قوانین جزایی از جرم به طور کلی توصیف شده است ندارد اما عموما جرم اشخاص حقوقی را به هر گونه فعالیتی غیرقانونی که از طریق ارتکاب آن عامل اصلی با استفاده از فرم و قالب شخص حقوقی درصدد افزودن به منافع مادی آن است تا منافع شخصی خود اطلاق می­شود. باید اذعان نمود که پیچیدگی نسبی و آثار مبهم مجرم اشخاص حقوقی اغلب بر جامعه مخفی نگهداشته شده است. اما خسارت ناشیه از آن چه جسمی و چه اقتصادی مبهوت کننده است. هر چند امروزه در این موضوع که اشخاص حقوقی می­توانند مرتکب جرم شوند، محل تردید است.

نظام کیفری کشور ما تا قبل از تصویب قانون جرائم رایانه‌ای به معنای اخص و قانون مجازات اسلامی 92 به معنای اعم، هیچ‌گاه به صراحت مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی را پیش‌بینی نکرده بود. به قول دکتر اردبیلی «طبع فرد مدارانه قوانین کیفری مانع از آن بوده است که تکالیف مقرر در قانون به گروه یا جمع واحدی تسری پیدا کند» و رویه قضایی نیز تا قبل از تصویب قانون جدید، هرجا سخن از شخص در مقررات کیفری به میان آورده مخاطب را انسان‌های طبیعی شناخته است ولی در عین حال حتی تا قبل از تصویب قانون مجازات اسلامی مصوب 92 و قانون جرایم رایانه‌ای نیز در قوانین قبل و بعد از انقلاب به مواردی برمی‌خوریم که مجازات اشخاص حقوقی پیش‌بینی شده است. البته قول قانونگذار مبنی بر دادن مسئولیت کیفری به اشخاص حقوقی در همه موارد یکسان نیست زیرا در بعضی موارد مسئولیت و کیفر جرایم اشخاص حقوقی را متوجه خود شخص حقوقی نموده و در بعضی موارد این مسئولیت را متوجه اشخاص حقیقی (مدیران شخص حقوقی) می‌داند. برخی قوانین مانند قانون مجازات اسلامی، مجازات اشخاص حقوقی را به صورت کلی و در کتاب مربوط به قواعد عمومی حقوق جزا پیش‌بینی کرده‌اند. . به طور کلی، در قوانین جزایی ایران و به خصوص قوانین راجع به مجازات عمومی و اسلامی (اعم از قوانین سال 1304، 1352، 1361 و یا 1370) مواد صریحی در زمینه مسئولیت جزایی اشخاص حقوقی نمی‌توان دید، اما جابه‌جا و در برخی موارد قانونگذار گاه با صراحت و روشنی و گاه به طور ضمنی با مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی برخورد کرده و غالباً همان شخص حقوقی را مسؤول پاسخگویی دانسته است. چنانچه از اعمال مجرمانه شخص حقوقی و یا ترک اعمال آنها خسارتی ایجاد شود طرح این خسارت من باب مسئولیت مدنی اشخاص حقوقی و مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم مشروط به احراز رابطه علیت بین خسارت و جرم بی‌اشکال است. براساس مقررات قوانین سابق عده‌ای معتقد بودند که «در موارد سکوت مقررات قانونی می توان گفت: «تنها اشخاص طبیعی که نماینده اشخاص حقوقی بوده و به نام آنها فعالیت می‌کنند (رئیس، مدیر، مدیرعامل، نماینده، مأمور و مستخدم) ممکن است مرتکب جرم شده و مسئولیت جزایی شخصی آنان مطرح شود، ولی خود شخص حقوقی نه می‌تواند مجرم شناخته شود و نه قابلیت تحمل کیفر را دارد» لیکن با تصویب قانون حاضر، صراحتاً اشخاص حقوقی نیز واجد مسئولیت شناخته شده‌اند.

تعداد منابع زیاد

و......

بررسی سیاست کیفری ایران در خصوص مجازات های جایگزین حبس

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                         صفحه

مقدمه.................................................................................................................................................................... 2

الف- بیان مسأله ................................................................................................................................................ 5

ب- اهمیت و ضرورت تحقیق.......................................................................................................................... 7

ج- اهداف و کاربردهای تحقیق....................................................................................................................... 7

د- سوالات تحقیق ............................................................................................................................................ 8

هـ - فرضیه های تحقیق ................................................................................................................................. 9

و- روش تحقیق ..................................................................................................................................................9

ز- ساختار تحقیق.............................................................................................................................................. 9

بخش اول : چرایی مجازات های جایگزین حبس و ساز و کارهای آن ....................... 11

فصل اول : مفهوم و دلایل طرح جایگزین‌های حبس ................................................................... 12

مبحث اول : مجازات حبس و عوامل ناکارآمدی آن....................................................................... 12

گفتار اول : تعریف، اهداف و مزایای حبس ............................................................................................... 13

بند اول : تعریف مجازات حبس .................................................................................................................. 13

الف- زندان در ادبیات فقهی و حقوقی ..................................................................................................... 13

ب- تعریف زندان در آئین نامه سازمان‌ زندان ها ................................................................................... 14

بند دوم : اهداف مجازات حبس ................................................................................................................. 16

الف- پیشگیری عام ....................................................................................................................................... 16

ب- پیشگیری خاص...................................................................................................................................... 17

بند سوم : مزایای مجازات حبس ............................................................................................................... 17

الف- تنبیه و ارعاب مجرم ........................................................................................................................... 18

ب- صیانت از جامعه و جان مجرم ............................................................................................................ 18

ج- امکان بهتر رعایت اصل تناسب ........................................................................................................... 19

د- انسانی تر بودن در مقایسه با سایر مجازات ها ................................................................................. 19

گفتار دوم : عوامل ناکارآمدی مجازات حبس .......................................................................................20

بند اول : ناکامی در دستیابی به اهداف...................................................................................................21

بند دوم : جرم زا بودن محیط زندان........................................................................................................22

بند سوم : تعارض با اصل شخصی بودن مجازات ها............................................................................ 24

بند چهارم : هزینه اقتصادی زندان......................................................................................................... 25

بند پنجم : تراکم جمعیت و کمبود فضای مناسب............................................................................. 25

بند ششم : اثر روانی نامطلوب زندان بر زندانی.................................................................................... 27

بند هفتم : مشکلات بهداشتی موجود در زندان ................................................................................. 27

بند هشتم : از بین رفتن حس مسئولیت زندانی................................................................................. 28

مبحث دوم : مجازات های جایگزین حبس و دلایل گرایش به آن...................................... 28

گفتار اول : مفهوم مجازات های جایگزین حبس و جایگاه آن در مقررات ایران و سازمان ملل متحد.............. 29

بند اول : مفهوم مجازات جایگزین حبس............................................................................................. 29

الف- مفهوم عام.......................................................................................................................................... 29

ب- مفهوم خاص........................................................................................................................................ 30

بند دوم : جایگاه مجازات های جایگزین حبس در مقررات ایران و سازمان ملل متحد............. 31

الف- در مقررات ایران ............................................................................................................................. 32

ب- در مقررات سازمان ملل متحد........................................................................................................ 33

گفتار دوم : دلایل گرایش به مجازات های جایگزین حبس............................................................. 38

بند اول : کاهش جمعیت کیفری زندان و صرفه جویی هزینه ها.................................................... 38

بند دوم : اصلاح و بازپروری اجتماعی مجرم........................................................................................ 39

بند سوم : افزایش اعتماد عمومی نسبت به دستگاه عدالت کیفری................................................ 39

بند چهارم : جبران خسارت بزه‌دیده...................................................................................................... 40

فصل دوم : ساز و کارهای اعمال و اجرای مجازات های جایگزین حبس ........................ 42

مبحث اول : بسترهای(پیش شرط های) اعمال موثر مجازات های جایگزین حبس.... 42

گفتار اول : بسترهای تقنینی و اقتصادی............................................................................................... 42

بند اول : بستر تقنینی............................................................................................................................... 43

بند دوم : بستر اقتصادی............................................................................................................................ 44

گفتار دوم : بستر های آموزشی و اجتماعی ......................................................................................... 44

بند اول : بستر آموزشی ........................................................................................................................... 45

بند دوم : بستر اجتماعی ......................................................................................................................... 46

مبحث دوم : قواعد مشترک ناظر بر مجازات های جایگزین حبس در لایحه

جدید قانون مجازات اسلامی............................................................................................ 47

گفتاراول : ویژگی های مشترک مجازات های جایگزین حبس....................................................... 48

بند اول : تعیین و اجرای آن از سوی دادگاه....................................................................................... 48

بند دوم : ضرورت گذشت شاکی خصوصی ........................................................................................ 49

بند سوم : ضرورت وجود جهات تخفیف ............................................................................................. 51

بند چهارم : رعایت اصل تناسب............................................................................................................ 53

بند پنجم : الزامی یا اختیاری بودن صدور آنها.................................................................................. 54

الف- موارد الزامی بودن............................................................................................................................54

ب- موارد اختیاری بودن........................................................................................................................ 54

بند ششم : امکان صدور دو نوع به طور همزمان............................................................................... 55

بند هفتم : تکلیف دادگاه بر تعیین مدت مجازات حبس ضمن صدور حکم............................. 56

بند هشتم : تصریح و تفهیم آثار تبعیت و تخلف از مفاد حکم به محکوم................................... 58

بند نهم : امکان صدور همزمان مجازات های جایگزین با مجازات های تتمیمی یا تبعی...... 59

گفتار دوم : موارد منع اعمال مجازات های جایگزین حبس و تغییر در آن................................ 60

بند اول : موارد منع اعمال مجازات های جایگزین حبس ............................................................. 61

الف- ارتکاب جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی............................................................................ 62

ب- ارتکاب جرایم عمدی متعدد.......................................................................................................... 64

ج- ارتکاب جرایم عمدی با مجازات قانونی بیش از یکسال حبس و تخفیف آن به کمتر از یکسال.. 65

بند دوم : موجبات تغییر در مجازات های جایگزین حبس............................................................ 66

الف- تخفیف و تبدیل............................................................................................................................. 67

ب- تشدید................................................................................................................................................ 69

ج- توقف موقت ...................................................................................................................................... 70

د- لغو مجازات های جایگزین حبس.................................................................................................. 71

بخش دوم : جلوه های مجازاتهای جایگزین حبس در حقوق ایران...................... 73

فصل اول : جایگزین های سنتی ................................................................................................. 74

مبحث اول : جزای نقدی ............................................................................................................... 74

گفتار اول : مفاهیم و تاریخچه جزای نقدی.................................................................................... 75

بند اول : مفهوم جزای نقدی ............................................................................................................ 75

بند دوم : تاریخچه جزای نقدی......................................................................................................... 76

گفتار دوم : موجبات اعمال جزای نقدی و میزان آن.....................................................................76

بند اول : جزای نقدی به عنوان مجازات اصلی................................................................................76

بند دوم : جزای نقدی به عنوان مجازات جایگزین حبس (موضوع لایحه قانون مجازات اسلامی سال 1390)....... 77

بند سوم : میزان جزای نقدی .......................................................................................................... 78

مبحث دوم : محرومیت از حقوق اجتماعی...............................................................79

گفتار اول : مفهوم و تاریخچه محرومیت از حقوق اجتماعی.......................................................79

بند اول : مفهوم محرومیت از حقوق اجتماعی و انواع آن............................................................80

الف- مفهوم محرومیت از حقوق اجتماعی......................................................................................80

ب- انواع محرومیت از حقوق اجتماعی............................................................................................82

بند دوم : تاریخچه محرومیت حقوق اجتماعی..............................................................................83

گفتار دوم : موجبات اعمال محرومیت از حقوق اجتماعی و تشریفات آن...............................84

بند اول : محرومیت از حقوق اجتماعی به عنوان مجازات اصلی................................................84

الف- محرومیت های اجتماعی محدود کننده آزادی....................................................................85

ب- محرومیت های اجتماعی سالب حقوق اجتماعی...................................................................86

بند دوم : محرومیت از حقوق اجتماعی به عنوان کیفر فرعی....................................................87

الف- محرومیت از حقوق اجتماعی به عنوان کیفر تکمیلی........................................................87

ب- محرومیت از حقوق اجتماعی به عنوان مجازات تبعی..........................................................88

فصل دوم : جایگزین های نوین...................................................................................................91

مبحث اول : دوره مراقبت.............................................................................................................91

گفتار اول : مفهوم و تاریخچه دوره مراقبت....................................................................................94

بند اول : مفهوم دوره مراقبت............................................................................................................94

بند دوم : تاریخچه دوره مراقبت................................................................................................96

گفتار دوم : موجبات و شرایط اعمال و اجرای دوره مراقبت...............................................97

بند اول : موجبات.........................................................................................................................97

بند دوم : شرایط اختصاصی اعمال و اجرای دوره مراقبت...................................................98

الف- مدت دوره مراقبت..............................................................................................................98

ب- وظایف محکوم.......................................................................................................................98

ج- وظایف ماموران دوره مراقبت. ............................................................................................100

مبحث دوم : جزای نقدی روزانه و خدمات عمومی رایگان.......................................102

گفتار اول : جزای نقدی روزانه .................................................................................................102

بند اول : مفهوم و تاریخچه جزای نقدی روزانه.....................................................................103

الف- مفهوم جزای نقدی روزانه.................................................................................................103

ب- تاریخچه جزای نقدی روزانه...............................................................................................104

بند دوم : موجبات و شرایط اعمال و اجرای جزای نقدی روزانه........................................104

الف- موجبات اعمال جزای نقدی روزانه و میزان آن...........................................................105

1- موجبات اعمال جزای نقدی روزانه....................................................................................105

2- میزان جزای نقدی روزانه.....................................................................................................106

ب- شرایط اختصاصی جزای نقدی روزانه..............................................................................106

گفتار دوم : خدمات عمومی رایگان..........................................................................................108

بند اول : مفهوم و تاریخچه خدمات عمومی رایگان.............................................................108

الف- مفهوم خدمات عمومی رایگان........................................................................................109

ب- تاریخچه خدمات عمومی رایگان......................................................................................110

بند دوم : موجبات و شرایط اعمال و اجرای خدمات عمومی رایگان...............................111

الف- موجبات اعمال خدمات عمومی رایگان........................................................................112

ب- مدت اعمال خدمات عمومی رایگان................................................................................113

ج- شرایط اعمال و اجرای مجازات خدمات عمومی...........................................................114

نتیجه گیری و پیشنهادات..................................................................................................118

منابع و مآخذ............................................................................................................................. 126

1- منابع فارسی .................................................................................................................... 126

الف – کتابها ............................................................................................................................. 126

ب- مقالات و مجلات ............................................................................................................. 128

ج- پایان نامه ........................................................................................................................... 131

د- تقریرات ............................................................................................................................... 131

2- منابع لاتین ..................................................................................................................... 132

الف- کتابها ............................................................................................................................... 132

ب- قانون .................................................................................................................................. 132

و......