پایان نامه ارزیابی چرخش محور­های اصلی تنش و کرنش در الگوی پیش­ بینی روان گرایی خاک­ های غیر چسبنده

پایان نامه ارزیابی چرخش محور­های اصلی تنش و کرنش در الگوی پیش­ بینی روان گرایی خاک­ های غیر چسبنده

پایان نامه ارشد رشته عمران

گرایش مکانیک خاک و پی

عنوان:

ارزیابی چرخش محور­های اصلی تنش و کرنش و عدم هم­ محوری آن­ ها در الگوی پیش­ بینی روانگرایی خاک­های غیر چسبنده

با فرمت قابل ویرایش word

تعداد صفحات: 149  صفحه

تکه های از متن به عنوان نمونه :

چکیده:

بررسی رفتار خاک­ها در اثر بارگذاری­های متفاوت از مهمترین مسائل در مهندسی ژئوتکنیک می­باشد. رفتار خاک­ها وابسته به پارامتر­های متعددی نظیر دانه­بندی، جنس دانه­ها، نحوه بارگذاری، تاریخچه تنش و غیره است. عدم هم­محوری جهات تنش اصلی و کرنش اصلی پدیده­ای است که در سال­های اخیر توجه فراوانی را به خود جلب کرده است. این پدیده ناشی از ناهمسانی در رفتار خاک است. الگو­های رفتاری که بر اساس مستقل­های تنش و کرنش عمل می­کنند، قادر به ارائه عدم هم­محوری خاک در جهات مختلف نیستند.

در این پایان­نامه از نظریه چند صفحه­ای برای بررسی عدم هم­محوری استفاده شده است. این نظریه علاوه بر توانایی اعمال خواص ریزسنجی خاک مانند نسبت تخلخل، جنس دانه­ها و رفتار انبساطی و انقباضی خاک، قادر به اعمال بارگذاری­ در جهات مختلف است. به عبارتی این نظریه رابط میان خواص ماکروسکوپی و میکروسکوپی است. در این پایان­نامه ابتدا نتایج حاصل از چرخش محور­های اصلی در رفتار خاک بررسی گردیده و سپس عدم هم­محوری آن نشان داده شده است.

1-فصل اول: مقدمه و کلیات.. 1

1-1-   مقدمه.. 2

1-2-اهداف پایان­نامه .. 4

1-3-ساختار پایان­نامه . 4

2-فصل دوم: مطالعات گذشته.. 5

2-1-عدم هم­محوری در رفتار خاک.. 6

2-1-1-تعریف عدم هم­محوری.. 6

2-1-2-مطالعات انجام شده بر روی عدم هم­محوری.. 7

2-1-3-مطالعات عددی گذشته بر روی عدم هم­محوری.. 9

2-2-دستگاه سیلندر استوانه­ای.. 11

2-2-1-معرفی.. 11

2-2-2-قوانین آزمایش سیلندر استوانه­ای.. 12

2-2-3-مطالعات آزمایشگاهی گذشته بر روی عدم هم­محوری به ­وسیله­ دستگاه سیلندر استوانه­ای   17

3-فصل سوم: نظریه چند صفحه­ای.. 28

3-1-مقدمه.. 29

3-2-تاریخچه نظریه چند صفحه­ای.. 29

3-3-مفهوم عددی نظریه چند صفحه­ای.. 30

3-4-الاستیسیته و نظریه چند صفحه­ای.. 30

3-5-امتیازات نظریه چند صفحه­ای.. 34

3-6-تفسیر نظریه چند صفحه­ای.. 35

3-7-تعریف صفحات در فضای سه بعدی . 37

3-8-الگوی الاستو پلاستیک با قانون سخت­شوندگی همسان.. 38

3-8-1-بارگذاری، باربرداری و بارگذاری مجدد.. 43

3-8-1-1-اولین بارگذاری.. 44

3-8-1-2-باربرداری.. 44

3-8-1-3-بارگذاری مجدد.. 45

3-9-بیضی مقاومت   . 46

4-فصل چهارم: نتایج الگوی چند صفحه­ای.. 48

4-1-مقدمه                49

4-2-صحت سنجی مدل.. 49

4-2-1-شبیه­سازی رفتار ماسه پرتوی در حالت زهکشی شده با دانسیته نسبی 90%            50

4-3- بارگذاری تک­سویه در حالت زهکشی شده       .. 50

4-3-1-مسیر تنش.. 51

4-3-2-…………………………………………………………………………………………………. نتایج.. 52

4-4-چرخش خالص در حالت زهکشی شده.. 79

4-4-1-مسیر تنش.. 79

4-4-2-…………………………………………………………………………………………………. نتایج.. 80

4-5-بارگذاری تک­سویه در حالت زهکشی نشده .. 86

4-5-1-مسیر تنش.. 86

4-5-2-…………………………………………………………………………………………………. نتایج.. 87

4-6-چرخش خالص در حالت زهکشی نشده.. 109

4-6-1-مسیر تنش.. 109

4-6-2-……………………………………………………………………………………………….. نتایج… 109

5-فصل پنجم: نتایج و پیشنهادات.. 114

5-1-رفتار ماسه تحت بارگذاری تک­سویه در حالت زهکشی شده .. 115

5-2-رفتار ماسه تحت چرخش خالص محورهای اصلی تنش در حالت زهکشی شده                115

5-3-رفتار ماسه تحت بارگذاری تک­سویه در حالت زهکشی نشده .. 116

5-4-رفتار ماسه تحت چرخش خالص محورهای اصلی تنش در حالت زهکشی نشده      116

5-5-پیشنهادات . 117

6-منابع و مؤاخذ   .. 118

شکل ‏1‑1: ارتباط بین ناهمسانی و عدم هم­محوری.. 4

شکل ‏2‑1: نتایج آزمایش برش ساده[12] 8

شکل ‏2‑2: سیر تکامل عدم هم­محوری.. 10

شکل ‏2‑3:اجزای تنش در HCA، (a) محور مختصات سیلندر استوانه­ای (b) اجزای تنش، (c) اجزای کرنش، (d) تنش­های اصلی [23] 13

شکل ‏2‑4: تنش­ها و تغییرشکل­های میانگین.. 15

شکل ‏2‑5: جهت گام­های کرنش در آزمایشات ^°5/24 و^°45 [37] 18

شکل ‏2‑6: آزمایشات °45 و °5/67 …… 19

شکل ‏2‑7: چرخش خالص با kPa 110 ….. 19

شکل ‏2‑8: جهت نمو کرنش اصلی در آزمایشات زهکشی شده با °5/24 و °45        20

شکل ‏2‑9: بردارهای نمو کرنش بر روی فضای تنش.. 21

شکل ‏2‑10: عدم هم­محوری تحت شرایط تنش بدون چرخش تنش اصلی.. 22

شکل ‏2‑11: بردار نمو کرنش ناشی از چرخش محورهای اصلی تنش (°R1+0).. 23

شکل ‏2‑12: بردار نمو کرنش ناشی از چرخش محورهای اصلی تنش (^°180R2+)   23

شکل ‏2‑13: نمو کرنش پلاستیک واحد بر روی صفحه تنش ناشی از بارگذاری ساده[6] 25

شکل ‏2‑14: نمو کرنش پلاستیک واحد بر روی صفحه تنش ناشی از چرخش خالص[6] 25

شکل ‏2‑15: نمو کرنش پلاستیک واحد بر روی صفحه تنش ناشی از بارگذاری مرکب[6] 26

شکل ‏2‑16:مقایسه جهت­های تنش اصلی و نمو کرنش اصلی در صفحه فیزیکی حین چرخش تنشهای اصلی ]28[ 27

شکل ‏3‑1: 26 نقطه جهت انتگرال گیری عددی روی کره با شعاع واحد [29] 32

شکل ‏3‑2 الف: نمایش تجمع واقعی ذرات خاک ب: نمایش دو بعدی قطعات چند وجهی مصنوعی [29] 35

شکل ‏3‑3 رفتارشناسی نظریه چند صفحه­ای [1] 36

شکل ‏3‑4 موقعیت صفحات سیزده­گانه [29] 37

شکل ‏3‑5: سطح تسلیم، تابع پتانسیل خمیری، خط حالت بحرانی و دامنه کشسان در فضای σ_n:τ. 40

شکل ‏3‑6: تغییرات بر حسب ….. 45

شکل ‏4‑1: نتایج حاصل از شبیه­سازی رفتار ماسه پرتوی.. 50

شکل ‏4‑2:مسیرهای تنش برای بارگذاری تک­سویه.. 52

شکل ‏4‑3: نتایج شبیه­سازی رفتار ماسه پرتوی در حالت زهکشی شده برای ^◦0= α (a) اجزای تنش- کرنش انحرافی (b) تنش انحرافی- کرنش اصلی ماکزیمم (c) کرنش حجمی-کرنش انحرافی (d) عدم هم­محوری جهت تنش و نمو کرنش.. 54

شکل ‏4‑4: تغییرات (a) مسیر تنش و (b) کرنش برشی پلاستیک بر روی صفحات فعال در حالت زهکشی شده برای^◦0=α. 55

شکل ‏4‑5: تغییرات نمو کرنش­های اصلی پلاستیک در حالت زهکشی شده برای ^◦0= α  59

شکل ‏4‑6: نتایج شبیه­سازی رفتار ماسه پرتوی در حالت زهکشی شده برای^◦ 15= α (a) اجزای تنش- کرنش انحرافی (b) تنش انحرافی- کرنش اصلی ماکزیمم (c) کرنش حجمی-کرنش انحرافی (d) عدم هم­محوری جهت تنش و نمو کرنش.. 61

شکل ‏4‑7: تغییرات (a) مسیر تنش و (b) کرنش برشی پلاستیک بر روی صفحات فعال در حالت زهکشی شده برای        ^◦ 15= α. 62

شکل ‏4‑8: تغییرات نمو کرنش­های اصلی پلاستیک در حالت زهکشی شده برای ^◦15= α  63

شکل ‏4‑9: نتایج شبیه­سازی رفتار ماسه پرتوی در حالت زهکشی شده برای^◦ 30= α (a) اجزای تنش- کرنش انحرافی (b) تنش انحرافی- کرنش اصلی ماکزیمم (c) کرنش حجمی-کرنش انحرافی (d) عدم هم­محوری جهت تنش و نمو کرنش.. 64

شکل ‏4‑10: تغییرات (a) مسیر تنش و (b) کرنش برشی پلاستیک بر روی صفحات فعال در حالت زهکشی شده برای ^◦30= α. 65

شکل ‏4‑11: تغییرات نمو کرنش­های اصلی پلاستیک در حالت زهکشی شده برای ^◦30= α  66

شکل ‏4‑12: نتایج شبیه­سازی رفتار ماسه پرتوی در حالت زهکشی شده برای^◦ 45= α (a) اجزای تنش- کرنش انحرافی (b) تنش انحرافی- کرنش اصلی ماکزیمم (c) کرنش حجمی-کرنش انحرافی (d) عدم هم­محوری جهت تنش و نمو کرنش.. 68

شکل ‏4‑13: تغییرات (a) مسیر تنش و (b) کرنش برشی پلاستیک بر روی صفحات فعال در حالت زهکشی شده برای ^◦45= α. 69

شکل ‏4‑14: تغییرات نمو کرنش­های اصلی پلاستیک در حالت زهکشی شده برای ^◦45= α  70

شکل ‏4‑15: نتایج شبیه­سازی رفتار ماسه پرتوی در حالت زهکشی شده برای^◦ 60= α (a) اجزای تنش- کرنش انحرافی (b) تنش انحرافی- کرنش اصلی ماکزیمم (c) کرنش حجمی-کرنش انحرافی (d) عدم هم­محوری جهت تنش و نمو کرنش.. 71

شکل ‏4‑16: تغییرات (a) مسیر تنش و (b) کرنش برشی پلاستیک بر روی صفحات فعال در حالت زهکشی شده برای ^◦60= α. 72

شکل ‏4‑17: تغییرات نمو کرنش­های اصلی پلاستیک در حالت زهکشی شده برای ^◦60= α  73

شکل ‏4‑18: نتایج شبیه­سازی رفتار ماسه پرتوی در حالت زهکشی شده برای^◦ 75= α (a) اجزای تنش- کرنش انحرافی (b) تنش انحرافی- کرنش اصلی ماکزیمم (c) کرنش حجمی-کرنش انحرافی (d) عدم هم­محوری جهت تنش و نمو کرنش.. 74

شکل ‏4‑19: تغییرات (a) مسیر تنش و (b) کرنش برشی پلاستیک بر روی صفحات فعال در حالت زهکشی شده برای ^◦75= α. 75

شکل ‏4‑20: تغییرات نمو کرنش­های اصلی پلاستیک در حالت زهکشی شده برای ^◦75= α  76

شکل ‏4‑21: نتایج شبیه­سازی رفتار ماسه پرتوی در حالت زهکشی شده برای^◦ 90= α (a) اجزای تنش- کرنش انحرافی (b) تنش انحرافی- کرنش اصلی ماکزیمم (c) کرنش حجمی-کرنش انحرافی (d) عدم هم­محوری جهت تنش و نمو کرنش.. 77

شکل ‏4‑22: تغییرات (a) مسیر تنش و (b) کرنش برشی پلاستیک بر روی صفحات فعال در حالت زهکشی شده برای ^◦90= α. 78

شکل ‏4‑23: تغییرات نمو کرنش­های اصلی پلاستیک در حالت زهکشی شده برای ^◦90= α  79

شکل ‏4‑24: مسیر تنش شبیه­سازی رفتار ماسه پرتوی.. 80

شکل ‏4‑25:(a) ارتباط تنش برشی- کرنش برشی (b) کرنش حجمی-زاویه چرخش محورهای اصلی تنش در چرخش خالص محورهای اصلی تنش. 81

شکل ‏4‑26: مسیر تنش بر روی صفحات فعال در چرخش خالص محورهای اصلی تنش   83

شکل ‏4‑27: تغییرات کرنش برشی پلاستیک بر روی صفحات سیزده­گانه در چرخش خالص محورهای اصلی تنش. 84

شکل ‏4‑28: عدم هم­محوری جهتهای تنش اصلی و نمو کرنش اصلی در چرخش خالص محورهای اصلی تنش در حالت زهکشی شده. 86

شکل ‏4‑29: نتایج شبیه­سازی رفتار ماسه پرتوی برای آزمایشات زهکشی نشده ^∙0=α- (a) تنش انحرافی- تنش موثر همجانبه (b) تنش انحرافی- کرنش اصلی بزرگتر (c) فشار حفرهای-کرنش اصلی بزرگتر (d) عدم هم­محوری.. 88

شکل ‏4‑30: : تغییرات (a) مسیر تنش و (b) کرنش برشی پلاستیک بر روی صفحات فعال در حالت زهکشی نشده برای ^◦0= α. 89

شکل ‏4‑31: تغییرات نمو کرنش­های اصلی پلاستیک در حالت زهکشی نشده برای ^◦0= α  90

شکل ‏4‑32: نتایج شبیه­سازی رفتار ماسه پرتوی برای آزمایشات زهکشی نشده ^∙15=α – (a) تنش انحرافی- تنش موثر همه­جانبه (b) تنش انحرافی- کرنش اصلی بزرگتر (c) فشار حفره­ای-کرنش اصلی بزرگتر (d) عدم هم­محوری.. 91

شکل ‏4‑33: : تغییرات (a) مسیر تنش و (b) کرنش برشی پلاستیک بر روی صفحات فعال در حالت زهکشی نشده برای ^∙15=α. 92

شکل ‏4‑34: تغییرات نمو کرنش­های اصلی پلاستیک در حالت زهکشی نشده برای ^∙15=α  94

شکل ‏4‑35: نتایج شبیه­سازی رفتار ماسه پرتوی برای آزمایشات زهکشی نشده ^∙30=α – (a) تنش انحرافی- تنش موثر همه­جانبه (b) تنش انحرافی- کرنش اصلی بزرگتر (c) فشار حفره­ای-کرنش اصلی بزرگتر (d) عدم هم­محوری.. 95

شکل ‏4‑36: : تغییرات (a) مسیر تنش و (b) کرنش برشی پلاستیک بر روی صفحات فعال در حالت زهکشی نشده برای ^∙30=α. 96

شکل ‏4‑37: تغییرات نمو کرنش­های اصلی پلاستیک در حالت زهکشی نشده برای ^∙30=α  97

شکل ‏4‑38: نتایج شبیه­سازی رفتار ماسه پرتوی برای آزمایشات زهکشی نشده ^∙45=α – (a) تنش انحرافی- تنش موثر همه­جانبه (b) تنش انحرافی- کرنش اصلی بزرگتر (c) فشار حفره­ای-کرنش اصلی بزرگتر (d) عدم هم­محوری.. 98

شکل ‏4‑39: : تغییرات (a) مسیر تنش و (b) کرنش برشی پلاستیک بر روی صفحات فعال در حالت زهکشی نشده برای ^∙45=α. 99

شکل ‏4‑40: تغییرات نمو کرنش­های اصلی پلاستیک در حالت زهکشی نشده برای ^∙45=α  100

شکل ‏4‑41: نتایج شبیه­سازی رفتار ماسه پرتوی برای آزمایشات زهکشی نشده ^∙60=α – (a) تنش انحرافی- تنش موثر همه­جانبه (b) تنش انحرافی- کرنش اصلی بزرگتر (c) فشار حفره­ای-کرنش اصلی بزرگتر (d) عدم هم­محوری.. 101

شکل ‏4‑42: : تغییرات (a) مسیر تنش و (b) کرنش برشی پلاستیک بر روی صفحات فعال در حالت زهکشی نشده برای ^∙60=α. 102

شکل ‏4‑43: تغییرات نمو کرنش­های اصلی پلاستیک در حالت زهکشی نشده برای ^∙60=α  103

شکل ‏4‑44: نتایج شبیه­سازی رفتار ماسه پرتوی برای آزمایشات زهکشی نشده ^∙75=α – (a) تنش انحرافی- تنش موثر همه­جانبه (b) تنش انحرافی- کرنش اصلی بزرگتر (c) فشار حفره­ای-کرنش اصلی بزرگتر (d) عدم هم­محوری.. 104

شکل ‏4‑45: : تغییرات (a) مسیر تنش و (b) کرنش برشی پلاستیک بر روی صفحات فعال در حالت زهکشی نشده برای ^∙75=α. 105

شکل ‏4‑46: تغییرات نمو کرنش­های اصلی پلاستیک در حالت زهکشی نشده برای ^∙75=α  106

شکل ‏4‑47: نتایج شبیه­سازی رفتار ماسه پرتوی برای آزمایشات زهکشی نشده ^∙90=α – (a) تنش انحرافی- تنش موثر همه­جانبه (b) تنش انحرافی- کرنش اصلی بزرگتر (c) فشار حفره­ای-کرنش اصلی بزرگتر (d) عدم هم­محوری.. 107

شکل ‏4‑48: : تغییرات (a) مسیر تنش و (b) کرنش برشی پلاستیک بر روی صفحات فعال در حالت زهکشی نشده برای ^∙90=α. 108

شکل ‏4‑49: تغییرات نمو کرنش­های اصلی پلاستیک در حالت زهکشی نشده برای ^∙90=α  109

شکل ‏4‑50: تغییرات فشار آب حفره­ای در اثر چرخش خالص محورهای اصلی تنش در حالت زهکشی نشده. 110

شکل ‏4‑51: مسیر تنش بر روی صفحات فعال در چرخش خالص برای ماسه پرتوی در حالت زهکشی نشده. 111

شکل ‏4‑52: تغییرات کرنش برشی پلاستیک بر روی صفحات فعال در چرخش خالص برای ماسه پرتوی در حالت زهکشی نشده. 112

شکل ‏4‑53: عدم هم­محوری جهتهای تنش اصلی و نمو کرنش اصلی در چرخش خالص محورهای اصلی تنش در حالت زهکشی نشده. 113

-      مقدمه

خاک­ها از جمله مصالحی هستند که رفتار پیچیده­ای از خود نشان می­دهند. پوشش سطح زمین از این مصالح و پیچیدگی­های رفتاری آن­ها موجب شده است که رفتار تنش- کرنش آن­ها مورد مطالعه­ دقیق قرار گیرد. از عوامل اصلی این پیچیدگی­ها می­توان به چند فازی بودن و تغییرشکل­پذیری آن­ها اشاره کرد. تغییر­شکل خاک­ها به عوامل متعددی نظیر شکل و اندازه ذرات، تخلخل، چسبندگی و اصطکاک دانه­ها، درصد رطوبت، درصد اشباع، زهکشی، تقید جانبی، مسیر و تاریخچه تنش، سرعت بارگذاری و وضعیت همگنی و همسانی مصالح وابسته است. به همین دلیل پیش­بینی رفتار و یا تغییرشکل خاک­ها دشوار است [1].

در مهندسی ژئوتکنیک، عدم هم­محوری، نا متقارن بودن جهت تنش اصلی و جهت نمو کرنش اصلی تعریف می شود. این پدیده مهم هم در مسائل مهندسی و هم در نتایج آزمایشگاهی آزمایشات برش مستقیم و دستگاه سیلندر استوانه­ای[1] مشاهده می شود. آنالیز عددی انجام شده توسط یو[2] و یوان[3] [2]، [3] و یو و یانگ[4] [4] نشان داد که عدم هم­محوری خاک دانه­ای، تاثیرات مهمی در طراحی ژئوتکنیکی دارد. آن­ها نتیجه گرفتند که طراحی فنداسیون­های سطحی بدون در نظر گرفتن عدم هم­محوری، می­تواند خلاف جهت اطمینان باشد. اهمیت در نظر گرفتن عدم هم­محوری در طراحی ژئوتکنیکی سازه­ها، تصدیق شده است [2]. مدل­هایی که عدم هم­محوری رفتار خاک را در نظر گرفته­اند توسط محققین زیادی ایجاد شده­اند ( [5]یاتومی[5] و [6] گوتیرز[6] و [7] لی[7] و دافیلیاس[8] و [8]لشکری و لطیفی و[9]،[10] جیانگ[9] و…).

برای اولین بار در سال 1967، [11]، [12] روسکو[10] عدم هم­محوری جهت تنش­های اصلی و جهت نمو کرنش را در آزمایش برش ساده گزارش داد. بر اساس تحقیقات آزمایشگاهی میکرو­مکانیکی با استفاده از دیسک نوری به عنوان شبیه­ساز دو بعدی محیط دانه­ای، [13] درشر[11] و جوسلین دی یونگ[12] شواهد بیشتری از عدم هم­محوری را گزارش دادند. [9] آرتور[13] و ونگ[14] با استفاده از آزمایش برش ساده نشان دادند که در نمونه ماسه­ای تحت چرخش پیوسته محور تنش اصلی، انحراف بین جهت­های نمو تنش اصلی و نمو کرنش اصلی می­تواند بیش از 30 باشد. آزمایش­های انجام شده با HCA[15] نشان دادند که مواد دانه­ای هنگامی که تحت چرخش خالص محور­­های اصلی قرار می­گیرند، عدم هم­محوری را در رفتار خود نشان می­دهند ( [10] سیمز[16] ، [11] ایشیهارا[17] و توهاتا[18] ، [12] میورا[19]). عدم هم­محوری به ناهمسانی ماده و تاریخچه بارگذاری وابسته است.

شکل ‏1‑1 یک نمونه ناهمسانی را نشان می دهد. در شکل (a)1-1 ، اگر جهت بارگذاری عمود بر لایه­ها باشد، جهت تنش اصلی و نمو کرنش اصلی هم­محور خواهند بود، حتی اگر نمونه ناهمسان باشد. همان­طور که در شکل (b)1-1 نشان داده می­شود، هنگامی که جهت بارگذاری و لایه­ها بر هم عمود نباشد، محور نمو کرنش از محور تنش اصلی انحراف پیدا می کند و عدم هم­محوری رخ می­دهد.

پیش­بینی دقیق بزرگی و جهت تغییر­شکل خاک به هنگام نصب یک سازه بر روی آن اهمیت فراوانی دارد. بنابراین نیاز است که قوانین عدم هم­محوری در توسعه کرنش­های پلاستیک به­کار برده شوند.

شکل ‏1‑1: ارتباط بین ناهمسانی و عدم هم­محوری

1-2-      اهداف پایان­نامه

هدف اصلی این پایان­نامه بررسی عدم هم­محوری جهت تنش­های اصلی و نمو کرنش­های اصلی با استفاده از نظریه چند صفحه­ای است. در این نظریه از الگوی الاستوپلاستیک با قانون سخت­شوندگی همسان استفاده شده است. از امتیازات این نظریه وابستگی رفتار خاک به جهات مختلف بارگذاری و توانایی اعمال ناهمسانی به خاک در جهات مختلف است. همچنین این الگو قادر به پیش­بینی صفحه گسیختگی تحت بارگذاری­های مختلف می­باشد.....

و.......

پایان نامه ارشد خاک و باد و جلوه های آن در ادبیات فارسی

پایان نامه ارشد خاک و باد و جلوه های آن در ادبیات فارسی

مقدمه

از میان عناصر چهارگانه، با توجه به ارتباط مفهوم زندگی باعنصر آب وتقدس وشکوه آتش(به خصوص در اساطیر و ادیان ایرانی)، بخش عمده ای از نمادپردازیهای مربوط به عناصر در اساطیر، به این دو عنصر اختصاص یافته است،اما دو عنصر دیگر(باد وخاک) ضمن اینکه در تعامل با کلّیت چهار آخشیج از نمادپردازی پیچیده ای برخوردارند،صاحب معانی نمادین مستقل وبااهمیتی نیز هستندکه دراین تحقیق، به طور خاص، به ویژگی های این دو عنصربه ظاهر کم اهمیت تر پرداخته خواهدشد.

این فصل،که فصل کلیات تحقیق حاضراست به بیان مساله،اهمیت وضرورت،اهداف،پیشینه وروش انجام تحقیق می پردازد.

2-1- بیان مسأله

«عناصر اربعه یا چهارگانه، یعنی چهار عنصر آب، باد، خاک و آتش، با چرخش خود نظام طبیعت و ذات آفرینش را حفظ مى‏کنند. این چهار عنصر تشکیل دهنده‏ى جهان هستى و طبیعت هستند.طبیعت (آب و باد و خاک و آتش) بى‏واسطه‏ترین و صریح‏ترین ماده‏ى فیزیکى موجود در هستى است. باید گفت که نه تنها این چهار عنصر در ادبیات به ویژه شعر فارسى حضور دارند، بلکه داراى جایگاه مهمى نیز مى‏باشند؛ زیرا در برخى از آثار و متون منظوم، پس از حمد و سپاس خدا و مدح پیامبر و احیانا اصحاب یا خاندان پیامبر، در توصیف آفرینش عالم، ابتدا به همین چهار عنصر پرداخته مى‏شود. نمونه‏ى بارز این سنت شعرى، همانا شاهنامه‏ى حکیم توس است که پس از سپاس خداوند جان و خرد و سپس گفتار اندر ستایش خرد، به گفتار در آفرینش عالم مى‏پردازد و در آنجاست که به توصیف این چهار گوهر مى‏پردازد»(قرشی،1378، 127).

« عناصردرلغت جمع عنصراست به معنی بیخ واصل وحسب (انندارج).ودراصلاح چهارعنصرراصوفیان به چهارنفس تشبیه کرده اند؛ باد رانفس لوامه،آب رانفس اماره(جهل،خشم،بغض،قهر،کین،حسد،بخل،کفرونفاق) است وبدین ترتیب سایر آنهارابا صفات مذمومه یا ممدوحه تطبیق کرده اند»(گوهری،1382، 233).

«هم چنانکه در اوستا ازآب و آتش و خاک به چند وجه یاد می شود. از ایزد باد- یا هوانیر چند گونه سخن     می رود. وجه مشترک ودایی و اوستایی که در مورد ویو- ملاحظه می شود، در مورد واته تعمیم می یابد. در اوستا واته به معنی باد-و هواست وبا ویو یکی شمرده می شود»(رضی،1381، 219).

«نمادگرایی باد چندین وجه دارد.باد به دلیل انقلاب درونی اش،نمادبی ثباتی،ناپایداری وبی استحکامی است. باد نیروی اولیه است که متعلق به تیتانها است و خشونت و کوری آنان از همین جا است.ازسویی دیگر؛باد مترادف با نفخه است و در نتیجه مترادف است با روح و جوهر روحی از مبدایی الهی. از اینجا است که زبور،همچون قرآن،باد را پیک الهی و همسنگ فرشتگان می داند.در سنت اوستایی درایران باستان ،باد نقش پشتیبانی جهان و تنظیم کننده ی توازن جهانی واخلاقی را بر عهده دارد»(شوالیه و دیگری،1382، 7-6)

در دیوان حافظ 138 بار، در دیوان سعدی 102 بار و در دیوان مولانا 347 بار،واژة «باد» به کار رفته است که جز معنی حقیقی باد به معانی مجازی روح و نفس و دم هم دیده می‌شود و پر استعمال‌ترین شکل کاربرد آن در معنی دعایی است.

.در غزلیات سعدی،حافظ ومولوی؛باد،سخت جلوه‌گری می‌کند و غالباً‌ در شعر فارسی، باد، با چهرة مثبت و روشن و زیبای خود که بوی و خبر معشوق را دارد ظاهر می‌شود»(یاحقی،1369، 119).

 «خاک درفرهنگ، درادبیات دینی، اسطوره ها،روایات تاریخی وهم در ادب وهنر، ریشهء طولانی ودراز دارد. خاک،عنصر پاک جوهر وخمیر مایهء اولیهء پیدایش بشر است که پس از ساختن او، خداوند درتن (آدم)،روح را دمید. خاک، نماد فروتنی،شکسته نفسی، قناعت ومناعت نفس،تواضع وعلو معنویت انسان و... است»(همان،149).

«زمین ازنظر نمادین مقابل آسمان است وبه عنوان اصل منفعل در برابر اصل فعال،وجه مونث دربرابر یانگ، تمس(نیروی انتظامی)دربرابرستوه(نیروی صعود) ،شدت،سکون وغلظت،دربرابرطبیعتی لطیف،فراروحلال قرارمی گیرد»(شوالیه و دیگری،1382، 461).

بنابراین این پژوهش به دنبال جستجوی جایگاه وکاربردهای عناصراربعه وترجیحا عناصربادوخاک درنظم ونثروبه طورکلی ادبیات فارسی خواهد بودتا مجموعه نسبتا منظمی ازاین نمادها ومعنای مجازی ونمادین آنها برای طالبان علم ارائه دهد تادرتحلیل هایشان ازآنهااستفاده نمایند. یافتن جایگاه و کیفیت تجلی نام و مفهوم دو عنصر از چهار عنصر سازندة زندگی که از قدیمترین مباحث بوده و مادر هستی تلقی شده اند، در هر زمانی مغتنم است. 

3-1-  اهمیت و ضرورت تحقیق

گرچه به وفوردرادبیات فارسی- چه درنثروچه درنظم - ازعناصراربعه استفاده شده، این که به تحلیل جایگاه وکاربردهای این عناصر بادیدی تحلیلی پرداخته شود، بسیارکم موردتوجه بوده است.اگرجایگاه این عناصرومعنای نمادین ومجازی آنهاناشناخته بماند،نسل جدیدممکن است ادبیات گذشته خودراآمیخته به الفاظ واصطلاحاتی مادی وبی روح تصورنمایندوازدرک معانی بلندومعنوی این اصطلاحات به دورمانندکه این ممکن است موجب عقیم ماندن ادبیات پرمحتوای فارسی وناشناحته ماندن دیدعمیق وعرفانی ادباوشعرای گذشته شود وخوانندگان،محققان وکاربران رادردیدی سطحی محصورنماید.

4-1- اهداف تحقیق

                هدف کلی(اصلی):

               - بررسی خاک و باددرباورهای عامیانه وتجلی آن درادبیات فارسی

                اهداف جزئی(فرعی):

              - تعیین مفاهیم نمادین این دو عنصر در ادب فارسی.

              - تعیین مفاهیم عرفانی این دو عنصر در ادب فارسی.

              - بررسی کارکردادبی وبلاغی این دو عنصر در ادب فارسی.

5-1- سوالات تحقیق

سوال کلی(اصلی):

               - تجلی خاک و باددرباورهای عامیانه و درادبیات فارسی چگونه است؟

               سوالات جزئی(فرعی):

              - مفاهیم نمادین این دو عنصر در ادب فارسی چیست؟

              - مفاهیم عرفانی این دو عنصر در ادب فارسی چیست؟

              - کارکردادبی وبلاغی این دو عنصر در ادب فارسی چیست؟

تعداد صفحات 112 word

+ پروپزوال پایان نامه

فهرست مطالب

فصل اول:کلیات.. 1

1-1- مقدمه. 2

2-1- بیان مسأله. 2

3-1-  اهمیت و ضرورت تحقیق. 4

4-1- اهداف تحقیق. 5

5-1- سوالات تحقیق. 5

6-1- فرضیات تحقیق. 5

7 -1- سوابق پژوهش... 6

8-1- تعریف واژه‏ها 8

9-1- روش انجام تحقیق : 9

فصل دوم:مروری برادبیات پژوهش... 10

1-2- مقدمه: 11

2-2- عنصرباد در باورهای عامیانه: 12

2-3 - مفاهیم نمادین عنصر باد در ادب فارسی: 21

-3-2 مفاهیم عرفانی عنصرباددر ادب فارسی: 39

2-5- بررسی کارکردادبی وبلاغی عنصرباد در ادب فارسی: 43

1-3- مقدمه: 57

2-3- عنصرخاک درباورهای عامیانه: 58

فصل چهارم :نتیجهگیری و پیشنهادات.. 92

مقدمه: 93

1-4- نتیجهگیری باتوجه به ادبیات پژوهش: 93

1-1-4-نتایج مربوط به بررسی باد وخاک درباورهای عامیانه. 93

2-1-4- نتایج مربوط به مفاهیم نمادین این دو عنصر در ادب فارسی.. 95

3-1-4- نتایج مربوط به مفاهیم عرفانی این دو عنصر در ادب فارسی.. 99

4-1-4- نتایج مربوط به کارکردادبی وبلاغی این دو عنصر در ادب فارسی.. 100

2-4- نتیجه گیری باتوجه به فرضیات پژوهش: 101

3-4- نتیجه کلی: 101

4-2. پیشنهادات: 101

منابع. 103

...