بررسی درمان نوروفیدبک با کاهش استرس مبتنی بر حضور ذهن در کاهش اضطراب در بیماران مبتلا به اضطراب

پایان نامه کارشناسی ارشد رشته روانشناسی

عنوان:

مقایسه اثربخشی درمان نوروفیدبک با کاهش استرس مبتنی بر حضور ذهن در کاهش علائم اضطرابی در بیماران مبتلا به اضطراب اجتماعی

با فرمت قابل ویرایش word

تعداد صفحات:  100 صفحه

تکه های از متن به عنوان نمونه :

فهرست مطالب:

-1 مقدمه……………………………………………………………………………………………………. 2

1-2 بیان مسئله…………………………………………………………………………………………….. 5

1-3 اهمیت موضوع………………………………………………………………………………………. 7

1-4 اهداف موضوع………………………………………………………………………………………. 9

1-5 سوالات پژوهش…………………………………………………………………………………….. 9

1-6 متغیرهای اساسی پژوهش………………………………………………………………………….. 9

1-6-1 متغیرهای مستقل…………………………………………………………………………………. 9

1-6-2 متغیر وابسته……………………………………………………………………………………… 10

فصل دوم (پیشینه پژوهش)……………………………………………………… 47-11

2-1 مقدمه………………………………………………………………………………………………… 12

2-2 اضطراب……………………………………………………………………………………………. 12

2-3 اختلال اضطراب اجتماعی……………………………………………………………………….. 13

2-3-1 شاخص………………………………………………………………………………………….. 14

2-3-2 ویژگی­ها و اختلال­های همراه……………………………………………………………….. 14

2-3-3 یافته­های آزمایشگاهی………………………………………………………………………… 15

2-3-4 ویژگی­های خاص…………………………………………………………………………….. 15

2-3-5 شیوع…………………………………………………………………………………………….. 15

2-3-6 دوره یا سیر……………………………………………………………………………………… 16

2-3-7 الگوهای خانوادگی……………………………………………………………………………. 16

2-3-8 تشخیص افتراقی……………………………………………………………………………….. 17

2-4 درمان………………………………………………………………………………………………… 18

2-4-1 نوروفیدبک……………………………………………………………………………………… 18

2-4-2 بررسی ریتم­های مغزی……………………………………………………………………….. 21

2-4-3 نحوه الکتروگذاری……………………………………………………………………………. 23

2-4-4 قوانین نامگذاری الکترودها…………………………………………………………………… 24

2-4-5 نحوه ثبت سیگنال از الکترودهای نصب شده…………………………………………….. 25

2-4-6 نحوه درمان، تعداد جلسات و بیماری­های قابل درمان…………………………………… 27

2-4-7 نحوه­ی درمان…………………………………………………………………………………… 27

2-4-8 استفاده از نوروفیدبک در کنار سایر درمان­ها…………………………………………….. 28

2-4-9 برخی بیماری­های قابل درمان با نوروفیدبک……………………………………………… 28

2-5 حضور ذهن………………………………………………………………………………………… 32

2-5-1 تعریف حضور ذهن…………………………………………………………………………… 33

2-5-2 حضور ذهن و مراقبه…………………………………………………………………………… 34

2-5-3 کاهش استرس مبتنی بر حضور ذهن……………………………………………………… 34

2-5-4 مداخلات مبتنی بر حضور ذهن……………………………………………………………… 35

2-5-5 مکانیسم های دخیل در حضور ذهن……………………………………………………….. 39

2-6 پیشینه پژوهش……………………………………………………………………………………… 43

2-6-1 پیشینه پژوهشی نوروفیدبک………………………………………………………………….. 43

2-6-2 پیشینه پژوهشی حضور ذهن…………………………………………………………………. 45

فصل سوم (روش پژوهش)……………………………………………………… 56-48

3-1 خصوصیات کلی طرح پژوهش………………………………………………………………… 49

3-2 جامعه آماری……………………………………………………………………………………….. 49

3-3 نمونه و روش نمونه گیری……………………………………………………………………….. 49

3-4 ابزارهای گردآوری اطلاعات…………………………………………………………………… 49

3-4-1 پرسشنامه شخصیتی چندوجهی مینه­سوتا…………………………………………………… 49

3-4-2 اضطراب اجتماعی لایبوتیز…………………………………………………………………… 50

3-5 اعمال پروتکل روش های درمانگری………………………………………………………….. 50

3-5-1 درمانگری نوروفیدبک……………………………………………………………………….. 50

3-5-2 کاهش استرس مبتنی بر حضورذهن……………………………………………………….. 51

3-6 شیوه اجرای پژوهش……………………………………………………………………………… 56

3-7 شیوه تحلیل آماری………………………………………………………………………………… 56

فصل چهارم (تجزیه و تحلیل)…………………………………………………. 67-57

4-1 مقدمه………………………………………………………………………………………………… 58

4-2 شاخص­های توصیفی…………………………………………………………………………….. 59

4-3 آزمون سوالات پژوهش………………………………………………………………………….. 61

فصل پنجم (نتیجه­گیری و پیشنهادات)………………………………………… 74-68

5-1 مقدمه………………………………………………………………………………………………… 69

5-2 بحث و نتیجه­گیری……………………………………………………………………………….. 69

5-3 محدودیت­ها……………………………………………………………………………………….. 74

5-4 پیشنهادها……………………………………………………………………………………………. 74

منابع……………………………………………………………………………… 82-75

منابع فارسی………………………………………………………………………………………………. 76

منابع لاتین………………………………………………………………………………………………… 77

فهرست جداول

جدول (4-1): میانگین وانحراف معیار مؤلفه اضطراب در پیش­آزمون وپس­آزمون به تفکیک گروه …… 59

جدول (4-2): میانگین وانحراف معیار مؤلفه اجتناب در پیش آزمون وپس­آزمون به تفکیک گروه……… 60

جدول (4-3): نتایج آزمون کالموگروف- اسمیرنوف برای نرمال یودن توزیع…………………………………… 61

جدول (4-4): نتایج آزمون فرض همگنی شیب های رگرسیون………………………………………………………… 62

جدول (4-5): نتایج آزمون لوین برای فرض همگنی واریانس­ها………………………………………………………. 62

جدول (4-6): نتایج تحلیل کوواریانس برای مؤلفه اجتناب……………………………………………………………… 63

جدول (4-7): نتایج آزمون تی وابسته برای تفاوت پیش­آزمون وپس­آزمون برای مؤلفه اضطراب………… 64

در گروه نوروفیدبک

جدول (4-8): نتایج آزمون تی وابسته برای تفاوت پیش ازمون وپس ازمون برای مؤلفه اجتناب در………. 64

گروه نوروفیدبک

جدول (4-9): نتایج آزمون باکس برای فرض برابری ماتریس کوواریانس……………………………………….. 65

جدول (4-10): نتایج تحلیل کوواریانس چند متغیره………………………………………………………………………. 65

جدول (4-11): نتایج آزمون t وابسته برای تفاوت پیش آزمون و پس آزمون اضطراب اجتماعی در…… 66

گروه نوروفیدبک

جدول (4-12): نتایج آزمون t وابسته برای تفاوت پیش آزمون و پس آزمون اضطراب اجتماعی در……. 67

گروه حضور ذهن

فهرست نمودارها

نمودار (4-1): میانگین وانحراف معیار مؤلفه اضطراب در پیش­آزمون وپس­آزمون به تفکیک گروه …… 59

نمودار (4-2): میانگین وانحراف معیار مؤلفه اجتناب در پیش آزمون وپس­آزمون به تفکیک گروه……… 60

فهرست اشکال

شکل ( 2-1): الکترودگذاری سیستم 20-10…………………………………………………………………………………… 23

شکل ( 2-2): مرحله اول نصب الکترودها………………………………………………………………………………………. 24

شکل (2-3): مرحله دوم نصب الکترودها……………………………………………………………………………………….. 25

شکل (2-4): مرحله سوم نصب الکترودها………………………………………………………………………………………. 25

شکل (2-5): ثبت سیگنال با روش دو قطب…………………………………………………………………………………….. 26

شکل ( 2-6): ثبت سیگنال با روش دوقطبی و با الکترود مرجع مشترک…………………………………………… 26

چکیده:

هدف:

اضطراب اجتماعی یک اختلال بسیار ناتوان­کننده است که می­تواند بسیاری از جنبه­های زندگی فرد را مختل کند. در این تحقیق پژوهشگر به دنبال درمان با استفاده از روش­های نوروفیدبک و حضور ذهن به عنوان درمان­های جدید در حوزه روانشناسی می­­باشد.

روش:

طرح این پژوهش از نوع شبه آزمایشی با پیش آزمون – پس آزمون با دوگروه می­باشد.جامعه پژوهشی در این تحقیق دانشجویان می­باشد که با از روش نمونه­گیری در دسترس و با گمارش تصادفی 20نفر (دختر) به عنوان نمونه انتخاب شدند و به طور تصادفی در دوگروه 10 نفره درمان نوروفیدبک و حضور ذهن قرا گرفتند. روش آماری در این تحقیق استفاده از تحلیل کوواریانس و آزمون t وابسته می­باشد.

یافته­ها:

یافته­ها نشان می­دهد که نوروفیدبک و حضورذهن بر اضطراب اجتماعی تأثیر معنی­داری داشته و باعث کاهش آن شده است. از آنجایی که در این تحقیق از پرسشنامه لایبوتیز استفاده شده است که دارای دو مؤلفه اضطراب و اجتناب می­باشد، تحلیل آماری نشان می­دهد که درمان نوروفیدبک و کاهش استرس مبتنی بر حضور ذهن در کاهش نشانه­های اضطراب تفاوت معناداری ندارند. ولی در گروه نوروفیدبک کاهش اجتناب بیشتر از گروه حضورذهن بوده است.

1-1 مقدمه

اضطراب اجتماعی[1] یک اختلال بسیار ناتوان‌کننده ‌است که می‌تواند بسیاری از جنبه‌‌های زندگی فرد را مختل کند (هولاندر[2]، سیمون[3]، 2008). ویژگی اصلی هراس اجتماعی ترس آشکار و مستمر از موقعیت‌های اجتماعی که ممکن است موجب شرمندگی شود قرار گرفتن در معرض موقعیت‌های اجتماعی یا عملکردی تقریباً همیشه بلافاصله به بروز واکنش اضطراب منجر می‌شود. اگرچه نوجوانان و بزرگسالان دچار این اختلال، متوجه هستند که ترسشان مفرط و یا غیرمنطقی است ولی این امر ممکن است در مورد کودکان صادق نباشد. در موقعیت‌های اجتماعی یا عملکردی ترس آور (در دید فرد ترس‌آور است) مبتلایان به اختلال اضطراب اجتماعی نگرانی‌هایی در مورد شرمندگی دارند و از این می‌ترسند که دیگران آنها را به عنوان افرادی مضطرب، ناتوان، آشفته یا گیج قلمداد کنند. آنها ممکن است به دلیل نگرانی در مورد اینکه دیگران متوجه لرزش دست‌ها یا صدایشان خواهند شد، از صحبت در جمع بترسند یا ممکن است در زمان گفتگو با دیگران به دلیل ترس از آشکار شدن توانایی بیانی ضعیف‌شان اضطراب شدیدی را احساس کنند. و همچنین احتمال دارد که در موقع غدا خوردن و نوشیدن در جمع به دلیل ترس از تحقیر شدن به خاطر مشاهده لرزش دست‌ها از جانب دیگران اجتناب کنند. مبتلایان به اختلال اضطراب اجتماعی تقریباً همیشه نشانه‌های اضطراب (تپش قلب، رعشه، تعریق، ناراحتی معدی–روده‌ای، اسهال، تنش عضلانی و سرخ شدن) را در موقعیت‌های اجتماعی احساس کنند (انجمن روانپزشکی امریکا[4]، 2000). اضطراب انتظار، پیش‌بین واضح اضطراب اجتماعی می‌باشد و در روابط اجتماعی اختلال ایجاد می‌کند (معانی، 1370). در این پژوهش اثربخشی نوروفیدبک و حضور ذهن مورد بررسی می‌باشد. با توجه به اطلاعاتی که هم اکنون راجع به مغز و فعالیت‌های مشاهده مغز در حال فعالیت وجود دارد، درمانگران در موقعیت‌های درمانی مختلف به طور فزاینده‌ای روی درمان‌های متمرکز بر مغز کار می‌کنند. نوروفیدبک براساس خودتنظیمی الکتروانسفالوگراف می‌باشد (ایرس[5]، 2000) (رانگ و انگ[6]، هسیل[7]، 2013) و به عنوان وسیله‌ای، امواج مغزی را تغییر می‌دهد و باعث بهبودی عملکرد فرد می‌شود (گریزلیر[8]، تامپسون، ردینگ، براندی، استفرت، 2013). در نوروفیدبک برای کاهش اضطراب باید آموزش آلفا، بتا و تتا نوروفیدبک موردنظر باشد و به افراد آموزش داده شود که با اثرگذاری بر این امواج باعث کاهش اضطراب می‌شود. طول جلسات برای اختلالات مختلف فرق می‌کند، در مورد اضطراب اجتماعی تعداد جلسات 12جلسه می‌باشد و بر روی امواج مغزی خاصی کار می‌شود. در واقع نوروفیدبک این کاربرد را دارد که می‌تواند امواج بیش از حد دامنه را سرکوب و امواج پایین‌تر از دامنه را تقویت نماید در واقع این تغییرات در ارتباط با اختلالات عصبی و روانی می‌باشد. نوروفیدبک باعث می‌شود که مغز انسان روش‌های آرام‌سازی را بیاموزد.

اثرگذاری نوروفیدبک براساس نوع اختلال به مناطق خاصی از مغز مربوط می‌شود (سریوت[9] وهمکاران، 2002) (استفن بیل، بروور، کیسر، وان وو[10]، 2013). نتایج اولیه در مطالعات حیوانی مبتنی بر تأثیر پسخوراند عصبی بر تغییر امواج مغزی و فعالیت قشری و تأثیر این تغییرات بربهبود عملکرد گربه‌ها، توسط استرمن ویوریکا ورث ارائه شده است (وثوقی فرد، زارعی، علی نظری و کمالی، 1388). اولین مورد درمانی مرد 21 ساله ای با اختلال در منطقه سیتم عصبی مرکزی بوده است که با استفاده از نوروفیدبک باعث بهبود توجه و حافظه شنیداری شده است (بریکوا، تایموفرل، موسولو[11]، 2003). در درمان با نوروفیدبک از الکتروانسفالوگرافی به عنوان مقدمه‌ای برای کار درمان استفاده می شود، به این شکل که ابتدا الگوی امواج مغزی در اختلال مشخص می‌گردد، سپس میزان انحراف امواج از الگوی طبیعی تعیین می‌شود که این کار از طریق الکتروانسفالوگرافی کمی صورت می‌گیرد. الکترانسفالوگرافی کمی از 19 مکان جمجمه‌ای که براساس سیستم 10- 20 مشخص شده، به دست می‌آید و در واقع 19 الکترود بر جمجمه قرار می‌گیرد نوروفیدبک برای تغییر در طیف امواج مغزی طراحی شده است (کوبن[12] و پادالسکی[13]، 2002). نوروفیدبک نوعی رویکرد توانبخشی است و هدف آن بهنجارسازی پایدار رفتار بدون وابستگی مداوم به داروها یا رفتاردرمانی است. نوروفیدبک اساس اختلالات نورولوژیک را می‌پذیرد. نوروفیدبک به دنبال آن است تا به بیماران آموزش دهد که واکنش‌های امواج مغزی خود را نسبت به محرک‌ها بهنجار سازد (مرادی و همکاران، 2011). نوروفیدبک وسیله ای است که شرکت کنندگان می‌توانند بر امواج مغزی کنترل داشته باشند (کریمی، حق شناس، رستمی، 2011) از نوروفیدبک برای درمان مشکلات بالینی از جمله: صرع، اضطراب، افسردگی، بیش‌فعالی همراه با بی‌توجهی، اختلال یادگیری و اختلال سوء مصرف مواد استفاده می‌شود (بریکوا، تایموفرل و موسولو، 2003). نوروفیدبک به عنوان روش درمانی پیچیده درحالی که روشی ایمن و غیرتهاجمی است که باعث رشد و تغییر در سلول‌های مغزی می‌شود. در این روش برای داشتن پروتکل درمانی نوروفیدبک از هر فردی به طور جداگانه الکتروانسفالوگرافی گرفته می­شود (وثوقی و همکاران، 1392).

حضور ذهن به معنی توجه کردن به طریق خاص، معطوف به هدف، در زمان حال و بدون داوری است. در حضور ذهن فرد می‌آموزد که در هر لحظه از حالت ذهنی خود آگاهی داشته و توجه خود را به شیوه‌های مختلف ذهنی خود متمرکز نماید (امیدی و محمدخانی، 1387). حضور ذهن یعنی تجربه واقعیت محض بدون توضیح (آقاباقری، خانی، عمرانی، فرهمند، 1391). حضور ذهن ابتدا در دانشگاه ماساچوست توسط جان کبات زین به کار گرفته شد و درکلنیک کاهش استرس خود، به شرکت‌کنندگان تمرین آرامش ذهنی همراه با حضور ذهن آموزش می‌داد که به عنوان حضور ذهن مبتنی برکاهش استرس انجامید. در دهه های اخیر شیوه های حضور ذهن مانند حضور ذهن مبتنی بر کاهش استرس و حضور ذهن مبتنی بر شناختی- رفتاری و حضور ذهن مبتنی بر روش رفتاری دیالکتیکی، به عنوان روش‌های درمانی در پزشکی، سلامت روان و تنظیمات سلامت روان مورد استفاده بوده است. در حال حاضر، رایج‌ترین روش آموزش حضور ذهن مبتنی بر کاهش استرس (MBSR)[14] می‌باشد که سابق بر این تحت عنوان برنامه کاهش استرس وتن آرامی شناخته می‌شد. این روش در ساختار طب رفتاری و برای دامنه وسیعی از افراد مبتلا به اختلالات مرتبط با استرس و درد مزمن طراحی شد. روش مذکور به شکل یک برنامه 8 تا 10 هفته‌ای اجرا می‌شود. جلسات به صورت گروهی و هر جلسه به مدت 2 ساعت می‌باشد. شرکت‌کنندگان آموزش می‌بینند تا بر فعالیت‌های خود تمرکز کنند و در هر لحظه از خودآگاه شوند و هرگاه هیجانات، احساسات یا شناخت‌ها پردازش می‌شوند بدون قضاوت مشاهده کنند. زمانی که شرکت­کنندگان در می‌یابند که ذهن در درون افکار، خاطرات یا خیال‌پردازی‌ها سرگردان شده، در صورت امکان و بدون توجه به محتوا و ماهیت آنها، توجه خود را به زمان حال بر می‌گردانند. بنابراین شرکت کنندگان یاد می‌گیرند تا به افکار و احساسات خود توجه کنند، اما به محتوای آن نچسبند. یکی از پیامدهای تمرینات حاضر ذهن این است که افراد درمی یابند، اکثر حس‌ها، افکار و هیجانات دارای نوسان زود گذرند و مانند امواج دریا عبور می‌کنند. حضور ذهن، روشی برای هدایت توجه است که ریشه آن در سنت‌های مراقبه شرق بوده است و به طور فزاینده ای مورد بحث و استفاده بوده است. کبات زین (2003) اشاره می‌کند که حضور ذهن شامل موضع شفقت، علاقه، دوستی، مهربانی می‌باشد (امیدی و محمدخانی، 1387). از نظر تاریخی حضور ذهن تکنیک اصلی مورد استفاده در مراقبه بودایی است که ریشه در آیین مذکور دارد. حضور ذهن باعث تغییر در سیر کارکردی و بالینی ذهنی مراجع و بهبود عملکرد و رابطه می‌شود (یوسفی و سهرابی، 1390). برای قرن‌ها ثابت شده است که حضور ذهن می‌تواند به کاهش درد و رنج و افزایش رفاه منجر شود (چمرکوهی و محمد امینی، 1391).